Мөхәммәтсәлим Өметбаевның тууына - 180 ел

Мөхәммәтсәлим Ишмөхәмәт улы Өметбаев 1841 елның 21 августында (2 сентябрендә) Ырынбур губерниясе Уфа өязе Йомран-Табын волостеның (хәзерге Баш­кортстанның Кырмыскалы ра­йоны) Йомран-Ибраһим авылында туган. Авылдагы мәдрәсәне тәмамлагач, 1852-1860 елларда Ырынбурдагы Неплюев исемен­дәге кадетлыҡ корпусында укый. Азак волость секретаре, старшина вазыйфаларын башкара, мөгал­лимлек итә һәм Уфага күчкәч, Диния нәзарәтендә, округ судында тәрҗәмәче булып эшли. Мөхәм­мәтсәлим Өметбаев 1907 елның 28 ию­лендә вафат була. М. Өмет­баевның иҗади мирасы эчтәлеге белән гаҗәп бай һәм күп яклы. Аның ярыйсы гына өлешен гыйль­ми хезмәтләр тәшкил итә. Алар­ның берникадәре аерым китап рәвешендә һәм әдипнең төп җыентыгы “Йәдкәр”дә дөнья күрә.
Туган халкының тарихын, рухи байлыгын өйрәнү буенча шактый эшчәнлек күрсәткән өчен М.Өмет­баев 1883 елда Рус география җәмгыятенең Ырынбур бүлегенә әгъза итеп сайлана. XX гасырга кергәндә Мөхәммәтсәлим Өмет­баев шагыйрь, публицист һәм тәрҗемәче буларак та киң таныла. М.Өметбаев үзен, беренче чиратта, шагыйрь-тарихчы, шагыйрь мәгъ­рифәтче итеп күрсәтә. Шуңа да аның күпчелек шигырьләре уку­чыда образлы уй, эстетик зәвык тудырудан бигрәк, аңа белем, төрле мәгълүмат бирү хезмәтен үти. М.Өметбаев шигырьләренең бер өлеше мәхәббәт лирикасы һәм әхлаҡ темасына язылган. “Кемгә хәлем сөйлим?”, “Сагыну”, “Сагыну хатын”, “Минем гыйшыгым” шигыръләрендә автор мәхәббәт­нең кеше тормышын шатлыклары белән генә түгел, газаплары белән дә “бизәүче” бик катлаулы хис-той­гылар күренеше булуын күр­сәтеп бирә. Публицистика өл­кә­сендә дә М.Өметбаев үзен туган халкының тормышы һәм язмышы белән чынлап кызыксынган патриот язучы итеп күрсәтә. Үзенең “Җәмгыять тәртипләре”, “Халык байыймы әллә ярлыланамы?”, “Русиядәге „Первое товарищество“ циркында”, “Халык мәгарифен юлга салырга” кебек мәкаләләрендә автор кыю рәвештә патша колонизаторларының, реакцион матбугатның һәм фәннең “башкортлар табигате белән ялкау һәм акыл эшенә сәләтсез” дигән уйдырмаларын, царизмның бәлә­кәй халыкларны җәберләү, аларны бер-берсенә каршы кую сәясәтен фашлый. Үзенең күпьяклы иҗади эшчәнлеге белән М.Өметбаев Башкортстанда иҗтимагый аңның, фәнни фикернең һәм әдәбиятнең үсешенә точ өлеш кертте.
Мөхәммәтсәлим Өметбаев 66 нчы яшендә - 1907 елның 28 ию­нендә вафат булды һәм туган авылы Ибра­һимда җирләнде. Әлеге вакытта Ибраһим авылында күренекле башкорт мәгъри­фәт­чесе, галим һәм язучының мемориаль музее урнашкан. Аның хөр­­­мәтенә анда урам аталган. М.Өмет­баев исемендәге әдәби премия булдырылды.
Галия Кәримова.