Аферистларның хәйләләренә эләкмәгез!

- Динар Гизәр улы, безнең районда интернет-мошенниклыкның ничә очрагы теркәлгән?

- Быел район территориясендә интернет-мошенниклыкка бәйле 63 җинаять эше теркәлде. Зыян 6 миллион сумнан артык тәшкил итә. Узган ел 48 очрак теркәлде һәм зыян 10 миллион сум тәшкил итте.

- Бүгенге көндә мошенниклыкның нинди төрләре һәм ысуллары бар?

- Мәгълүмати-телекоммуникация технологияләрен кулланып мошенниклык соңгы елларда көчәя бара һәм теркәлгән җинаятьләрнең төп төрләренең берсенә әверелә. Әлеге проблемага дәүләт дәрәҗәсендә игътибар бирелә. Бүгенге көндә мошенниклыкның иң киң таралган төре - үзләрен банк яки хокук саклау органнары хезмәткәрләре дип таныштырып, гражданнарга банктагы исәпләренә һөҗүм итүләре, яки алар исеменә кредит алулары турында хәбәр итүче җинаятьләр. Мошенниклар кешеләрнең акчаларын “хәвефсез” исәпкә күчерергә тәкъдим итәләр.Соңгы вакытта җинаятьчеләр республика халкына шалтыратып, үзләрен полиция, ФСБ һәм прокуратураның банк хезмәткәрләре белән бәйләнештә эшләгән затлар дип таныштырган очраклар ешайды. Безнең районда шундый бер очрак теркәлде. Ибраһим авылы кешесенең телефонына янәсе ФСБ һәм Үзәк банк хезмәткәрләреннән шалтырату килә. Алар корбанны ышандырып, 1 миллион сум акча алдап алалар. Хатын кредит алып, банкомат аша акчаны билгесез исәпкә күчерә. Ул гына да түгел, аферистлар аны башка банкта тагы 1 миллион сумлык кредит алырга күндерәләр. Банк хезмәткәрләре, зыян күрүченең чит кеше йогынтысында булуын аңлап, полиция хезмәткәрләрен чакырталар һәм шул рәвешле мошенникларга тагын бер миллион сум җибәрүне булдырмый калалар.

- Соңгы вакытта гражданнарга “Дәүләт хезмәтләре”, МФЦ яки кәрәзле элемтә операторлары шалтыраткан мошенниклык очраклары таралды.

- Шулай ук аферистларның “Дәүләт хезмәтләре” сервисы хезмәткәре яки МФЦ хезмәткәре булып шалтырату очраклары да күп. Алар заказлы хат килүе, ләкин моның өчен смс-хәбәрдән раслау кодын әйтергә кирәклеген сорыйлар. Чынлыкта исә, кодлы смс сезнең “Дәүләт хезмәтләре” сервисындагы шәхси яки мобиль банкның шәхси кабинетына керү мөмкинлеге булып тора. Мошенникны теләсә кайсы шәхси кабинетына кертеп, кеше санаулы минутларда зур күләмле кредит “иясе” була ала. Һәм кредит акчалары чит исәпкә китәчәк.Мошенниклыкның иң актуаль төрләре арасында - аферистлар, кешеләрнең телефонына шалтыратып, үзләрен мобиль элемтә операторы хезмәткәре дип таныштырып, имеш, тариф планын алыштыру, килешүне озайту өчен килгән кодны атауны сорыйлар. Алга таба югарыда күрсәтелгән схема буенча эш итәләр - банкларның ялган хезмәткәрләре кушыла. Олыкүл авылында да шундый хәл булды.

- Хәзер кешеләр күбрәк сайтлар, маркет-плейслар, белдерү такталары аша сатып ала. Анда да аферистлар белән очрашалар.

- Хәзерге вакытта электрон түләүләр һәм онлайн-шопинг базарының актив үсүенә бәйле мошенниклыкның заманча яңа формалары да үсешә. Иң популяр схема булып фишинг тора. Аның максаты -кулланучыларның конфиденциаль мәгълүматларына яки банк реквизитларына керү мөмкинлеге алу. Фишинг билгеле сервислар буларак e-mail рассылкалар ярдәмендә белдерелергә мөмкин, шулай ук интернетта мәгълүмат эзләгәндә, аларга күчкәндә кеше тышкы яктан хәзергедән аерылгысыз сайтка эләгә. Кулланучы анда үз мәгълүматларын керткәндә, мошенниклар аларга керү мөмкинлеге ала, шуннан соң акча урлана.

- Инвестицияләр өлкәсендә мошенниклык очраклары турында сөйләгез әле.

- Инвестицияләр өлкәсендә мошенниклык очраклары ешайды. Финанс экспертлары дип үзләрен таныштырып, мошенниклар акча эшләүнең уникаль схемасы турында сөйлиләр һәм яхшы табыш вәгъдә итәләр. Җинаятьчеләр танылган сәүдә мәйданчыкларының сайтларын күчереп алалар. Кагыйдә буларак, мошенниклар югары керем тәкъдим итә. Гадәти керемнәр елына 4-5 % китерсә, ә аферистлар елына ким дигәндә 10-30 %, ә кайчакта күбрәк тә вәгъдә итә. Алар хәтта отыш һәм исәптә кызыктыргыч эре баланс трансляцияләнгән корбанның шәхси кабинетын булдыралар.Ә кеше яхшы гына сумма керткәннән һәм табыш чыгарырга теләгәннән соң, “финанс экспертлары” акча белән бергә юкка чыга. Безнең районда шундый очрак теркәлде. Кабак авылында яшәүче хатын интернетта инвестицияләр турында белдерү күреп кала. Сылтама (ссылка) аша күчкәч, телефон номерын күрсәтә. Аңа биржаның “хезмәткәре” шалтырата, һәм акча эшләргә тәкъдим итә. Ул моңа ризалаша һәм 100 000 сум күләмендә акча күчерә. Бу эштә тагын бер бәйләүче звено – курьер була. Ул зыян күрүче Уфа шәһәрендә яшәүче өлкән яшьтәге хатын булып чыга. Ул аферистларга 2 миллион сумнан артык акча күчергән. Мошенниклар, әгәр ул аларга ярдәм итсә, аңа бөтен сумманы кайтарырга вәгъдә иткәннәр. Уфа кешесе шикле сыйфатында кулга алынды. Ул ике тапкыр алданган булып чыкты.

- Еш кына кешеләр акчаларын кире кайтарырга тырышып, ут төртү, хулиганлык, милекне бозу кебек адымнарга да баралар.…

- Илдә һәм дөньяда килеп туган сәяси хәлгә бәйле, җинаятьчеләр, акча урлаудан тыш, кешеләрне җинаять җәзасы алырга мөмкин булган гамәлләр башкарырга мәҗбүр итәләр. Мәсәлән, узган елның маенда билгесез затлар, банкның хәвефсезлек хезмәте хезмәткәрләре дип үзләрен таныштырып, мессенджер аша Башкортстанда яшәүчегә карата мошенниклык гамәлләре кылган.Башта җинаятьчеләр аңардан акча урлаганнар, ә аннары, аларны кире кайтарырга вәгъдә итеп, оборона сәнәгать комплексы цехын эвакуацияләү схемаларының берсен тапшырырга һәм Уфа шәһәрендә банк бүлегенә ут төртергә күндергәннәр. “Бирем”не үтәгәннән соң гражданинга Украина Республикасының Мәгълүмати-психологик операцияләр үзәге хезмәткәрләренә (киберһөҗүмнәр белән шөгыльләнүче ВСУның Украина бүлекчәсе) ярдәм күрсәтүе турында хәбәр иттеләр. Әлеге факт буенча республика кешесенә карата РФ Җинаятьләр кодексының 213 статьясы 2 бүлегендә каралган җинаять билгеләре буенча җинаять эше кузгатылган.Учалы һәм Яңавыл районнарында яшәүчеләргә карата да шундый җинаять кылынган – мошенниклар аларның социаль челтәрдәге сәхифәләрен ватып, Русия Хәрби Көчләренең гамәлләрен дискредитацияләүче видеороликлар таратуга этәргәннәр.

- Кешеләрнең кайсы категориясе мошенникларга күбрәк алдана?

- IT-технологияләр кулланып кылынган җинаятьләрдән төрле категориядәге гражданнар зыян күрә. Ләкин күпчелек очракта аферистларның хәйләләренә аз керемле кешеләр, бюджет өлкәсе хезмәткәрләре, пенсионерлар, финанс, шул исәптән дистанцион банк хезмәте күрсәтү өлкәсендә нәтиҗәләре булмаган кешеләрнең якланмаган катламнары эләгә. Эчке эшләр министрлыгының Кырмыскалы районы буенча хезмәткәрләре оешма хезмәткәрләре белән даими әңгәмәләр үткәрүләренә карамастан, шулай да җинаятьчеләрнең “кармагына” эләгүче кешеләр бар.

- Безнең район территориясендә интернет-мошенниклыкның нинди яңа төрләре барлыкка килде?

- Төзелеш сезоны башлану белән белдерүләр сайтында мошенниклык схемасы популярлык алды. Район халкы еш кына мошенниклардан такта һәм арматура “сатып ала”. Мәсәлән, август ахырында Бишаул-Уңгар авылында яшәүче белдерү сайтында 300 мең сумнан артык күләмдә төзелеш материалларына заказ биргән. Акчаны алдан түләп бетерә, ләкин товарны ала алмый.Шулай ук агымдагы елның августында экстрасенсор хезмәт күрсәтү белән бәйле кылынган мошенниклык факты теркәлде. Кырмыскалы авылында яшәүче хатын аферистларга 300 мең сум акчасын күчергән.

- Ничек мошенникларның корбаны булмаска? Саклануның нинди ысуллары бар?

- Аферистлар кешеләрне яхшы аңлый һәм һәр кешегә туры килә торган сүзләр сайлый белә. Еш кына тиз акча эшләргә теләүче, чит кешеләргә тиз ышанучы һәм уяусыз кешеләр мошенникларның корбаны була. Әмма җинаятьчеләр хәтта иң сак һәм ышанмаучан кешеләрне дә алдаган очраклар очрый.Хөрмәтле райондашлар, аферистларның хәйләләренә эләкмәс өчен, үзегезне интернет-мошенниклардан 90 процентка саклый торган берничә гади кагыйдәне истә калдырыгыз: таныш булмаган номерлардан шалтыратуларга җавап бирмәгез; кирәкмәгән шалтыратуларны тыя торган опциядән файдаланыгыз; үзегезнең банк картасы мәгълүматларын, шулай ук СМС-хәбәрләрдән кодларны; сезгә таныш булмаган затлар үтенече буенча нинди дә булса финанс операцияләре (акчаларны алу һәм күчерү, электрон күчерүләр), хәтта банклар, эчке эшләр министрлыгы, ФСБ, прокуратура яки тикшерү комитеты хезмәткәрләре тарафыннан тәкъдим ителүчеләргә дә хәбәр итмәгез; акча җибәрер алдыннан танышыгызга телефон яки башка мессенджер аша шалтыратыгыз; интернеттагы белдерүләр буенча оешмаларга инвестицияләр салуда катнашмагыз; интернет челтәрендәге билгесез сылтамалар (ссылка) буенча күчмәгез!

- БР буенча Эчке эшләр министрлыгында булдырылган “Мошки” телеграм-канал турында сөйләп үтсәгез иде.

- Гомумҗинаять юнәлешендәге мошенниклыкны ачу буенча махсуслаштырылган бүлек башлыгының шәхси кураторлыгында, БР буенча Эчке эшләр министрлыгы хезмәткәрләре тарафыннан мәгълүмати-телекоммуникацион технологияләр кулланып кылынган мошенниклыкны һәм урлауларны ачу буенча махсуслаштырылган бүлек башлыгының шәхси кураторлыгында, халыкны пропаганда характерындагы материаллар белән максималь колачлау һәм мошенниклыкның яңа ысуллары турында актуаль мәгълүмат бирү һәм мошенниклыкларны профилактикалау максатында, “Мошки” телеграмма-каналы https://t.me/bashmoshki, (QR-код кушымтада бирелә) бар.Мошенникларны танып белү һәм схемаларына эләкмәс өчен аларның шалтыратуларына әзер булу яхшырак.

- Әңгәмәгез өчен рәхмәт, Динар Гизәр улы.

Галия КӘРИМОВА әңгәмәләште.