Илтуган авылында орчык өмәсе

Татар халкының тирән тәрбияви һәм әхлакый әһәмияткә ия булган йола-бәйрәмнәре, гореф-гадәтләре бихисап. Элек-электән кичке уеннар татар халкының иң матур йолаларының берсе саналган. Аеруча җәй көне, кояш баегач, су буйлары, урман-яланнары егет һәм кызларның шат авазларына күмелсә, көзге эшләр тәмамланып, көннәр кыскаргач, яшьләр аулак өйләргә җыелганнар. Җыр-биюләр, шаян такмаклар әйтешкәннәр, танышканнар, күрешеп-сөйләшкәннәр, вәгъдәләр бирешкәннәр. Ләкин заманалар үзгәрү белән аларның кайберләре вакыт тузаны астында калган.

Шул көннәрдә Илтуган авылында борынгы гореф-гадәт­ләрне искә төшерү, тергезү максатыннан модельле китапханә һәм авыл мәдәният йорты хезмәт­кәрләре онытылып барган шундый йолаларның берсе - “Орчык бәйрәме” оештырды.

Чара “Наласа” җыры белән башланып китте. Сугылган паласлар, чигелгән тастымаллар белән бизәлгән сәхнәгә бер-бер артлы апалар, сеңелләр, килен­нәр күтәрелде. Өстәл уртасына самавыр, пешкән тәмле ризыклар куелды. Бәй­рәмгә һәрберсе үзләренең кул эшләрен алып килгән: берәүләре йон эрли, яза, өтерә, бәйли һәм йомгак чорный. Эшләргә күңел­лерәк булсын өчен, ул табышмак-такмак, уен-көлке, җыр-бию белән үрелеп барды. Әлфинә Насыйрова, Альфира Әхтәмова һәм Миләүшә Яһүдина борынгы җырларны сузгач, барсының да кәефләре күтәрелеп китте. Соңыннан ветераннар советы рәисе Фәнүзә Йосыпова “Орчык өмәсе” йола­сының тарихы белән таныштырды.

- Элек Орчык бәйрәме көз көне җиргә кар төшкәч уздырыл­ган. Хуҗа кеше күп итеп сарык йоны әзерләп куйган, өмә буласы көнне бәлеш, гөбәдия кебек камыр ашлары пешергән. Өмәгә күрше-күлән, дус-ишләр чакырылган. Бергәләп җыелышып күмәк эш башкарганнар. Әби­ләре, әниләре белән килгән балалар да буш тормаган: малайлар орчык ясау һөнәрен үзләш­тергәннәр, ә кыз-балалар өлкән­нәрдән кул эшләренә өйрән­гән­нәр, - диде Фәнүзә Әхәт кызы.

Авылның өлкән кешеләренең берсе Мәхмүт абый Гафаров авылыбызның уңган һәм үрнәкле кешеләре турында кызыклы итеп сөйләп бирде.

- Илтуган халкы элек-электән кул эшләренә әвәс булган. Без үскәндә пима баскан, кәрзин үргән, сандык, бишек, ат арбалары, чаналар, орчык, көянтә ясаган уңган бабайлар бар иде. Ә апа-әбиләр һәм киленнәрнең мендәр тышлары, карават, өстәл япмалары, ашъяулыклар, тастымаллар чигүләре хәтердә калган. Мондый матур кәсеп авылларда безнең көн­нәрдә дә дәвам итә. Кул эшләре осталарына хәзер моның өчен мөмкинлекләр җи­тәрлек, - диде Мәхмүт Магиҗан улы.

Соңыннан китапханә мөдире Гөлчирә Кадаева яңа мөнәҗәт­ләр китабы белән таныштырды һәм килегез, китапларны алып укыгыз, дип чакырды.

- Бу бәйрәмне оештыручыларга рәхмәт белдерәсем килә. Гореф-гадәтләребезне шулай киләчәк буынга тапшырырга, мондый чараларны ешрак үткәрергә кирәк, - диде Фәүзия апа Гафарова.

Хәләф Мозафаровның кулындагы гармуны тынмады. Бәйрәмдә катнашучылар биергә төшеп киттеләр, онытылып барган борынгы татар җырларын суздылар.

- Шул кадәр күңелләребез күтәрелеп китте, аяклар үзләрен­нән-үзләре биеде, хәтта олы яшьтә булуыбызны онытып та җибәрдек. Мондый чаралар өлкән һәм яшь буынны тоташтыра, бернинди алтын-мәрҗән­нәр белән чагыштыргысыз тарихи мирасыбызны буыннан-буынга тапшыруда ярдәм итә, - диде Бүләкбикә Ишемголова.

Кешегә табигать тарафыннан бирелгән сәләтнең иге-чиге юк. Мөслимә Аскарова, Зәйдә Әми­нева, Фәүзия Зәйнуллина, Флория Кәбирова, Флюра Шәрә­фетдинова, Клара Йосыпова, Роза Мозафарова һәм башка­ларның бәйләгән әйберләреннән оештырылган күргәзмә моңа дәлил булып тора. Аларны карап, матурлыкны күреп, җаныбызга рухи азык алабыз.

Эш тәмамлангач, килгән кунаклар тәмле ризыклар тулы табын артына җыелды. Мәхмүт абый Гафаров Коръән аятьләре укып ишеттерде. “Халкыбызның изге йолалары үткәннәр белән киләчәкне бәйләсен, һөнәрлеләр авылы дигән исемне саклыйк, дөньялар имин, күгебез аяз, бәхетләребез тулы булсын” – дигән теләкләрен җиткерде.

Җыелучылар бавырсак, бә­леш, кыстыбый, белен кебек татар халкының милли ризыкларыннан авыз иттеләр, рәхәт­лә­неп аралаштылар, уй-максатла­ры белән уртаклаштылар. Кыска­сы, бәйрәм бик күңелле үт­те. Ки­ләчәктә дә тумыштан кил­гән табигыйлыкны, киң күңел­лелекне һәм бер-беребезгә бул­ган хөрмәт хисләрен сакласак иде.

Фәнүзә Әхмәтҗанова.

Илтуган авылы.